Био-инженерчлэл

ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

1. Хөтөлбөрийн дэд хорооны нэр:   ИТС

2. Хөтөлбөрийн нэр:   Био-инженерчлэл

3. Мэргэжлийн индекс:   078804

4. Хөтөлбөрийн хураангуй, товч танилцуулга:

ИНЖЕНЕРЧЛЭЛ гэдэг нь ямар нэгэн  үр дүнг гарган авахын тулд аливаа зүйлийг зохион байгуулах тасралтгүй бүтээлч арга ажиллагаа юм. Энэ нь хүний толгойд зурсхийн орох анхны бүтээлч санаанаас эцсийн бүтээгдэхүүн, системийн ажиллагаа хүртэлх бүх үйл ажиллагааг хамардаг. 

ТЕХНОЛОГИ гэдэг нь инженерчлэлийн үр дүнд бий болсон, цаг хугацааны хувьд ажилладаг нь батлагдсан, тодорхой арга ажиллагааны дараалал, түүний тухай мэдлэг юм. 

Иймд биоинженерчлэлийн салбарын оюутнууд нь асуудлуудыг шийдвэрлэх, шинэ бүтээл гаргах чиглэлд зорьсон, түүнд тохирсон програмаар суралцах шаардлагатай бөгөөд мэргэжлийн суурь болгож инженерчлэлийн хичээлүүд болох математик загварчлал, компьютер програмчлал, механик, электроник, химийн инженерчлэл, генийн инженерчлэл, материал судлал зэрэг инженер суурьтай салбаруудыг эхэлж үздэг бөгөөд энэ суурин дээрээ түшиглэж биологи түүний салбар ухааны хичээлүүдийг дараа нь үздэг.  Улмаар биоинженер мэргэжил эзэмшсэн хүмүүс нь биологийн (хоёрдогч төвшинд физик хими, математик компьютерийн шинжлэх ухаан) концепц, аргачлалыг ашиглан амьдралын шинжлэх ухаанд хамаарагдах бодит асуудлуудыг шийдвэрлэх бөгөөд үүндээ инженерчлэлийн аналитик болон синтетик арга зүйг ашиглана.

5. Хөтөлбөрийг эрхлэн явуулах нэгж:    МУИС, ИТС-ийн Хими, биологийн инженерчлэлийн тэнхим

6. Тухайн хөтөлбөр хэрэгжиж эхлэх огноо:        2014/09/01

ХӨТӨЛБӨРИЙН ДЭЛГЭРЭНГҮЙ МЭДЭЭЛЭЛ

Хөтөлбөрийн үндэслэл

Орчин үед биоинженерчлэл нь дараах салбаруудаар голчлон хөгжиж байна. Үүнд:

• Биологийн системийн инженерчлэл:   Энэ салбар нь хүрээлэн буй орчинд  ээлтэй, нөхөгдөх инженерчлэлийн шийдэлүүдийг гаргах дээр төвлөрдөг. Жишээлбэл агаарын бохирдолыг шийдэх, хаягдал усыг биологийн аргаар цэвэршүүлэхэд ашиглана.

• Биоанагаахын инженерчлэл: инженерчлэлийн зарчим, дизайн, концепцыг эрүүл мэндийн зорилгоор  ашигладаг. Инженерчлэлийн дизайнчлал, асуудал шийдвэрлэх чадварыг биологийн шинжлэх ухаантай хослуулан оношлогоо, мониторинг, эмчилгээг сайжруулахад чиглэгднэ. Тухайлбал хиймэл эрхтэн гарган авах, бионик имплант суулгах, оношилгоо, эмчилгээний багажуудыг бий болгох, эмийг тухайлсан эд, эсэд хүргэд наносистем бий болгох зэрэг процессууд дээр төвлөрдөг.

• Биопроцессын инженерчлэл нь механик, электроник, аж үйлдвэрлэлийн инженерчлэлийн зарчмуудыг амьд эс, тэдгээрийн субнэгжүүдтэй холбоотой асуудлууд дээр ашигладаг.

Тухайлбал

• Биомиметрик:  Байгаль дээр тохиолдох биологийн обьктуудын модель, систем, элементүүдийг дууриалгасан хиймэл систем бий болгож,  хүмүүст хэрэгцээтэй асуудлуудыг шийдэх дээр төвлөрдөг. Тухайлбал вирусын капсулын бүтэц дээр үндэслэсэн наногуурсыг үйлдвэрлэх, АТФ синтелэгч митохондрийн уургуудын бүтэц дээр үндэслэн наномашин бий болгох г.м.

• Генийн инженерчлэл: Организмын геномыг молекул биологийн аргачлалуудын тусламжтайгаар өөрчилж судалгаа, болон хэрэглээнд ашиглахуйц организм гарган авах. Жишээ нь ямар нэгэн уургийн судалгаанд зориулан тухайн уургийг кодлогч генийг ажиллагаагаагүй болгосон нокаут хулгана гарган авах.

Дээрх дээр үндэслэсэн Эсийн инженерчлэл, Эдийн инженерчлэл, Бодисын солилцооны инженерчлэл зэрэг салбаруудыг мөн оруулдаг бөгөөд манай орны хувьд дээр дурдсан үйлдвэрлэлүүдийг бий болгох зорилттой буй тул шаардагдах боловсон хүчнийг бэлдэн гэргах шаардлагатай байна.

МУИС, ИТС дээр байгуулагдаж буй Биоинженерчлэлийн хөтөлбөр нь Монгол Улсын Засгийн Газар, Боловсрол Соёл Шинжлэх Ухааны Яамнаас баталсан доорхи төрлийн үндэсний хөтөлбөр, Шинжлэх ухаан технологийг хөгжүүлэх тэргүүлэх чиглэлүүдээр ажиллах боловсон хүчнийг хангана.

1. “Халдварт өвчинтэй тэмцэх” үндэсний хөтөлбөр (2011-2015) 2011 оны 108-р тогтоол

2. Монгол Улсын Шинжлэх Ухаан, Технологийг Хөгжүүлэх Тэргүүлэх Чиглэл (2010-2014) жагсаалтын “Хүний хөгжил, амьдралын чанар” тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд: Өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, өвчний оношилгоо, эмчилгээний технологи, биотехнологи сэдэв,

3. “Хөдөө аж ахуйг эрчимжүүлэх” тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд: Хөдөө аж ахуйн гаралтай түүхий эд боловсруулах, экологийн цэвэр хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологи сэдэв,

4. “Өндөр технологи, мэдээллийн технологи нэвтрүүлэх” тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд: Нанотехнологи, биотехнологи сэдэвт хамаарна.

5. Монгол Улсын Засгийн газрын 306-р тогтоолоор баталсан Монгол улсад Үндэсний Инновацийн Тогтолцоог Хөгжүүлэх Хөтөлбөр (2008-2015)

6. Эм, эмийн хэрэгслийн тухай Монгол улсын хуулийн 4 дүгээр зүйлийн эмийн үндэсний бодлого хэсгийн 4.3 –т “Импорт орлох эм, эмнэлгийн хэрэгслийн үндэсний үйлдвэрлэлийг төрөөс дэмжих бодлого баримтална” гэж тусгаж өгсөн заалт

7. Монгол улсын Боловсрол, Соёл, Шинжлэх ухааны яамаас 2006 онд баталсан Шинжлэх ухаан, технологийг 2007-2020 онд хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөөний хүрээнд, 2020 он хүртэлх Шинжлэх Ухаан, Технологийг Хөгжүүлэх Зорилго, Зорилт Стратегиуд баримт бичиг болон МУ-ийн Засгийн газрын 2012-2016 оны Мөрийн хөтөлбөрийн 5-р бүлэг: Өндөр технологи, Био, Нано, Мэдээллийн технологийн чиглэлээр хэрэгжүүлэх бодлогод зааснаар Их, дээд сургуулиудыг түшиглэн өндөр технологийг дэмжих сургалтын тогтолцоог бий болгоно, ШУ-ы бүтээлийг дэмжих, чанарыг сайжруулах, зах зээлд нэвтрүүлэх, биотехнологийн дотоодын их сургуулидын үйл ажиллагааг хөгжүүлэх, орчин үеийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэх бодлого, баримт бичигт зэрэгт үндэслэсэн.

ШУ-ны болон тухайн салбарын хөгжил, хэрэглээний хэрэгцээ шаардлагад хэрхэн тулгуурласан болохыг бичнэ.

Монгол улсад биотехнологийн уламжлалт салбар болох биоэтанол, шар айраг, тараг исгэх технологи сайн хөгжсөн. Гэхдээ эдгээр технологиудыг бид өөрсдөө бий болгоогүй бөгөөд Чех, Унгар, Орос, хуучнаар зүүн Германы технологиудыг авч ашиглаж ирсэн. Орчин үед эдгээр технологийг шинэчлэн ажиллаж байгаагийн сацуу өөрийн технологийг бий болгоход анхаарч байна. Учир нь энэ чиглэлийн мэргэжилтнүүд бэлтгэгдэж эхэлсэн, манай орны санхүүгийн нөхцөл байдал сайжирч, импортыг орлох бүтээгдэхүүнүүдийн үйлдвэрлэлийг засгийн газраас дэмжих болсонтой холбоотой. Ялангуяа энэ сайн бэлтгэгдсэн биоинженерч, биохимич нар эм, биобэлдмэлийн үйлдвэрлэлд нэн шаардлагатай байна. Улмаар ХАА-н гаралтай бүтээгдэхүүнийг боловсруулах технологи бий болгох, гадны технологийг суурьшуулах, бэлэн технологийг сайжруулах мэргэжилтнүүд ойрийн жилүүдэд илүү илүү эрэлт хэрэгцээтэй болно гэж таамаглаж байна.   

 Хөдөлмөрийн зах зээл, ажлын байрны эрэлт хэрэгцээнд хэрхэн суурилсан, ажлын байр болон хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаа хийсэн байдал, үндэсний хэмжээний томоохон ажил олгогчдын дэмжлэг авсан байх зэрэг шалгууруудыг хангасан эсэхийг нотлон харуулсан байна.

Манай орны үндэсний хэмжээний томоохон ажил олгогчдыг Эрдэнэт үйлдвэр, MCS, Монголын алт, Энержи ресурс, АПУ, НИК, Мобиком, Бороо гоулд, Таван толгой, Петровис, Магнай трэйд, Сод Монгол зэрэг компаниуд тэргүүлнэ. Харамсалтай эдгээрийн тоонд Биотехнологи, Биоинженерчлэлийн чиглэлийн компани байхгүй тул энэ чиглэлийн ажил олгогчоор эм, биолбэлдмлийн хүрээлэн, үйлдвэрүүдийг сонгон нэрлэлээ. Биоинженерчлэлийн хөтөлбөрөөр төгссөн оюутныг ажилд авах сонирхолтой буюу хэрэгцээтэй чиглэл гэдгийг ШУҮ-ийн “Монэнзим” компани, Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэн, “Монос” компани, Шижир Интэрнэшнл зэрэг компаниуд илэрхийлж, энэ чиглэлд дэмжлэг үзүүлэхээ амалсан байна (хавсралд үзнэ үү).

ШУ-ы хөгжил болон хөдөлмөрийн зах зээлийн хэрэгцээ шаардлага. (Дээр дурдсан шалгуур үзүүлэлтийг хэрхэн хангаснаа баталгаа нотолгоотой бичнэ. Шаардлагатай материалыг хавсралтаар оруулна.)

Одоогийн байдлаар манай улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн хэрэгцээ, шаардлага ямар ч төрөлд бий. Гагцхүү тухайн төгсөгч нь багаар ажиллах, шинэ санаа дэвшүүлэх, хэрэгжүүлэх, гүйцэтгэл сайтай байх, ачаалал даах зэрэг байдлаар бусад өрсөлдөгчдөөсөө илүү боловч ажил олгогчийн хувьд шаардлага болгон тавьж буй нөхцлүүдийг бүрэн хангасан байх ёстой. Бид чухам ийм төгсөгчдийг бэлдэх зорилготой байна.